Oudejaarsconferenciers: Wim Kan
Het jaar 2021 loopt ten einde, dus ook bij Theater.nl tellen we af. Normaliter is dit hét hoogseizoen voor de cabaret-wereld en kun je overal kijken naar oudejaarsconferences. Deze shows zijn een echte Nederlandse traditie. Maar hoe is dat zo ontstaan? Dit jaar zetten we daarom alle conferenciers in het spotlicht. De eerste cabaretier die er een maakte, was natuurlijk de enige echte Wim Kan.
Wim Kan mag je gerust de vader van de oudejaarsconference noemen. Hij speelde in 1954 de allereerste conference op oudejaarsavond. De conference is ontstaan dankzij een andere theatertraditie. De oorspronkelijke schouwburg van Amsterdam speelde namelijk tot en met 1968 op nieuwjaarsdag het drama Gijsbrecht van Aemstel en de klucht De bruiloft van Kloris en Roosje. Dit is een klucht die eindigt met een speech, een speciale nieuwjaarswens. Hier kreeg het publiek een humoristische terugblik op het vorige jaar. Dit waren de eerste korte conferences!
In 1954 gaven de VARA en Wim Kan een nieuwe eigen draai aan. Wim Kan sloot op de radio Hilversum 2 het jaar af met eigen liedjes en conferences. Als je die voorstelling terugluistert, lijkt die verrassend netjes. Maar vergis je niet: Wim Kan was voor de jaren '50 al erg scherp. Het was erg bijzonder dat zijn voorstelling zonder de gebruikelijke censuur mocht worden uitgezonden.
Politici op de hak
De shows van Wim Kan waren ook bijzonder omdat ze voornamelijk over de politiek gingen en zeer geliefd bij heel Nederland waren: iedereen kon naar Wim Kan kijken. Dat was in verzuild Nederland een unicum. Politici van alle kleuren werden op de hak genomen, óók die van Kan's eigen PvdA. En die wilden uiteindelijk ook allemaal graag in de show komen. "Als je niet genoemd wordt, tel je niet mee',' zo legde Wim Kan het ooit nog eens mooi zelf uit.
Kan maakte zes oudejaarsconferences voor de radio en vijf voor de televisie. Meestal verscheen er om de drie jaar een oudejaarsconference. Pas in 1973 durfde Wim Kan het aan om op "het kastje" te verschijnen. Daarmee was hij rijkelijk aan de late kant: Seth Gaaikema was al in 1971 op televisie te zien met een oudejaarsconference. Maar Wim Kan was vrijwel zijn hele werkende leven, verschrikkelijk kritisch op zijn eigen werk. Na iedere voorstelling keek hij kritisch naar zijn eigen fouten. En voor een uitzending moest alles tiptop in orde zijn. Zo zijn televisieopnames in 1969 en 1973 in de montagekamer gesneuveld omdat hij er niet tevreden over was. De enige uitzondering was zijn laatste conference, die hij speelde in 1982: hier had Wim Kan zich amper op kunnen voorbereiden omdat hij veel te druk was met het zorgen voor zijn vrouw, die de ziekte van Alzheimer had. Wim Kan overleed plotseling in 1983, door de gevolgen van kanker.
Wat maakte de conferences van Wim Kan uniek?
Simpel gezegd: zonder Wim Kan was er geen oudejaarsconference. Zeker als die shows nu terugkijkt, valt je meteen op dat de presentatie heel sober is: je ziet alleen Wim Kan op een stoel met een standaardmicrofoon. Verder staat er alleen een emmer met champagne op het toneel en als je goed kijkt zie je allemaal spiekbrieven op het toneel liggen. Pas veel later paste hij die formule een beetje aan.
De sobere stijl is simpel te verklaren: Wim Kan begon zijn carrière in de tijd voor de televisie. Cabaret kon je alleen zien in het theater of horen op de radio. Daardoor zijn zijn oorspronkelijke oudejaarsconferences heel erg gericht op het oor.
De humor van de jaren vijftig, zestig en zeventig zal in retrospect ook even wennen zijn (in vergelijking met 2021 is het ontzettend braaf), maar je ziet wel hoe goed Wim Kan zijn publiek destijds wist te bespelen. "Niemand kan wat Kan kan." Hij bracht verzuild Nederland op oudejaarsavond samen.
Ben je op zoek naar een cabaretvoorstelling? Kijk dan ook even in onze theateragenda.