Soldaat van Oranje - Historisch én tijdloos

Hoe kan een musical historisch zijn en toch tijdloos blijven? Dat is zo'n beetje de grote vraag die je mag stellen bij Soldaat van Oranje - de musical. Negen jaar trekt die al volle zalen in de Theaterhangaar in Katwijk, bij de voormalige vliegbasis Valkenburg. Nog nooit heeft een musical zo lang zoveel voorstellingen kunnen spelen. Ook het record voor het meeste aantal bezoekers ooit hangt nog in de lucht. Inmiddels bestaat de voorstelling negen jaar en dat is een mooi moment om de balans op te maken: waarom blijft Soldaat van Oranje zó succesvol?

Tekst: Bram Balk
Foto's: Joris van Bennekom

Daar kan je echter niet één reden voor geven. Soldaat van Oranje is namelijk in allerlei opzichten een bijzonder project. Het is niet zomaar een musical. En het is ook niet zomaar een bewerking op het gelijknamige boek van Erik Hazelhoff Roelfzema. Afgelopen woensdag zagen we de musical opnieuw, tijdens een speciale gala-voorstelling voor het negenjarig bestaan van Soldaat van Oranje. 

Soldaat van Oranje heeft spectaculaire techniek

Voor de productie werd een vliegtuigloods speciaal omgebouwd tot theater. Dat was meteen al een indrukwekkende klus. De Theaterhangaar is namelijk een theater waarbij de zaal draait en het podium zich 360 graden om het publiek heen bevindt. Doordat de zaal draait, krijg je iedere keer een ander stuk podium met een ander stuk decor te zien.

Maar ook de techniek is ronduit spectaculair. De eerste decors beginnen redelijk simpel, maar er zit echt adembenemende mise-en-scene bij. Er is een Schevenings strand met Kurhaus nagemaakt, compleet met golvende branding. Motoren kunnen aan- en afrijden. Maar het huzarenstukje is toch wel het moment dat je opeens de buitenlucht ziet en er een écht Dakota-vliegtuig naar het publiek rijdt. Hierdoor lijkt het soms wel alsof je naar een film zit te kijken!

De kwaliteit straalt er na negen jaar nog steeds vanaf. Veel decorstukken kunnen blijven staan, waardoor ze met veel liefde voor detail zijn gebouwd. Hierdoor straalt de musical een verrassende authenticiteit uit.

Je herkent jezelf tijdens Soldaat van Oranje 

Het verhaal van Erik Hazelhoff Roelfzema, de Soldaat van Oranje en persoonlijke lijfwacht van koningin Wilhelmina tijdens de Tweede wereldoorlog, werd voor de musical toch wel ingrijpend bewerkt. Het verhaal is niet heel veel anders dan het boek of de film van regisseur Paul Verhoeven, maar wél de manier waarop het wordt verteld.

Het centrale thema van de musical is "keuzes maken in oorlogstijd". De verschillende personages zijn eigenlijk een soort van spiegel. Natuurlijk wil iedereen wel een "Soldaat van Oranje" zijn... maar wat doe je, als je niet weet wat de gevolgen zijn? Je ziet een groep studenten opgroeien in oorlogstijd. Iedereen maakt andere keuzes, die voor ieder personage totaal logisch zijn. Al hun keuzes leiden tot radicale gevolgen. Er is soms geen goed antwoord; niet voor hun leven en ook niet voor die van anderen.

Dus ben je dan Erik: dapper en trouw, maar daardoor ook soms erg roekeloos? Of ben je als Paul en denk je vooral aan de veiligheid en gezondheid van je familie? Ga je voor de strijd door het vuur, zoals Charlotte? Of loop je liever met je vriend mee, zoals Ada? Zelfs Anton, die zich duidelijk ontpopt tot gewetenloze SS'er, heeft zijn eigen kant van het verhaal.

Koningin Wilhelmina heeft ook een grote rol in de musical. In het verhaal wordt ze neergezet als een machteloze vorstin die weigert machteloos te blijven. Dat lijkt in het begin heel stoer. Maar ook aan haar keuzes kleven zware gevolgen. Het is allemaal niet zo leuk meer als je mensen de dood in moet sturen.

Daardoor kan iedereen zich wel in de musical herkennen. Of je nu jong of oud, rijk of arm, dapper of voorzichtig bent, waarschijnlijk zie je iemand als jezelf terug. Dat is zelfs zo goed gedaan, dat de bijpersonages er bijna als karikaturen uit steken. Waarschijnlijk was dat geen onbewuste keuze.

Soldaat van Oranje vertelt de Tweede Wereldoorlog aan een nieuwe generatie

Dit is absoluut geen geheim. Het doel van de productie is de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog doorgeven. En de geschiedenis wordt heel erg echt gemaakt in de voorstelling. Het Dakota-vliegtuig met zijn grote motoren is daar het meest spectaculaire voorbeeld van. Maar je ziet ook een authentiek tijdsbeeld. De musical begint op de sociëteit van een studentenvereniging. Dat ziet er niet heel anders uit dan bij het hedendaagse studentencorps.

Daardoor is het des te heftiger als die beelden gelinkt worden met oud beeldmateriaal. Krantenkoppen vliegen voorbij. Het beeld van de dikke rookwolken boven de puinhopen van Rotterdam is nog steeds indrukwekkend. Inmiddels mag je wel zeggen: iconisch.

Vrijwel alle facetten van de oorlog worden in de musical belicht. Je ziet de propaganda van de NSB. De Jodenvervolging wordt pijnlijk voelbaar zodra een van de vrienden niet meer mag studeren. Je ziet de oproep tot de beruchte staking in Rotterdam, die door de Duitsers met geweld werd neergeslagen.

De toon van de musical is daarbij verrassend eigentijds. De studenten hebben iets typisch brutaals, waar jongeren zich gemakkelijk in zullen herkennen. Koningin Wilhelmina is zo wars van het protocol dat je haar makkelijk herkent als moderne vrouw. Daardoor komen veel dilemma's goed bij je binnen als publiek. Ergens heeft het nog steeds iets geks om koningin Wilhelmina verschillende solo's te zien zingen in een musical. Maar het werkt uiteindelijk wel.

De muziek van Soldaat van Oranje is eigentijds

De oorspronkelijke muziek van Soldaat van Oranje werd geschreven door Tom Harriman met teksten van Pamela Phillips Oland. De Nederlandse bewerking van de liedteksten zijn geschreven door Frans van Deursen. Dat merk je. De muziek van Soldaat van Oranje straalt namelijk een echte internationale topkwaliteit uit, dat zo op Broadway of London West End kan staan. De teksten zijn daarentegen onversneden Nederlands. Een aantal nummers zou je zelfs gerust in de categorie Nederpop kunnen plaatsen.

Ofwel: het is een muziek waarbij je jezelf betrapt dat je het gaat meezingen. Soldaat van Oranje heeft ook echt een originele sound, die je niet in andere musicals terughoort.

Na negen jaar zou je inmiddels verwachten dat sommige nummers toch wat versleten klinken, maar die doorstaan de tand des tijds uitstekend. Sterker nog: we zijn inmiddels wel stiekem een beetje benieuwd hoe dat straks in Londen zal klinken, waar de musical in het Engels zal worden gezongen. Na negen jaar in Nederland is het inmiddels geen gek idee meer dat Soldaat van Oranje uit kan groeien tot een heuse klassieker in het musical-genre.

In Nederland heeft het die status zeker al bereikt. Sinds de tijd van Annie M.G. Schmidt is geen originele Nederlandse musical ooit zo lang zo populair geweest.