Première Hugo de Groot de Musical: geschiedenis en tragiek met een actueel tintje

We kennen hem allemaal en toch kennen we hem allemaal niet echt: Hugo de Groot (1583-1645), de man die in een boekenkist uit Slot Loevestein ontsnapte. Maar wie dieper graaft, merkt dat deze ontsnapping een slechte afspiegeling is van de man zelf. In geest was hij veel groter dan zijn leven doet vermoeden. Dat is precies hetgeen dat Hugo de Groot de Musical wil overbrengen: het trieste verhaal van een van de grootste denkers uit de Nederlandse geschiedenis. De musical van Goedemorgen Theaterproducties ging afgelopen vrijdag in première en Theater.nl was erbij.

Als je lichtelijk in paniek raakt doordat je de naam alleen koppelt aan die boekenkist: dat geldt voor de meeste mensen. Ook voor Lars Mak, de acteur die De Groot speelt: "Ik wist ook niet meer van hem dan wat ik tijdens geschiedenis had geleerd, van die boekenkist. Dus ik heb hem eerst opgezocht en toen heb ik heel veel over hem gelezen. Ik heb daarna ook zijn biografie gekocht. Hij heeft eigenlijk zoveel betekend voor Nederland."
De vrije zee

Hugo de Groot was zijn tijd namelijk ver vooruit: hij legde de basis voor het moderne volkenrecht en predikte tolerantie. Vooral dit laatste thema speelt een grote rol in de musical. De rode draad komt voort uit een van de eerste werken van de denker: Mare Liberum, over vrije toegang tot de zee. Voor De Groot is het geschreven woord de zee waar hij op vaart en mag iedereen zijn ideeën opschrijven en delen. Gedachtegoed waarop onze vrijheid van meningsuiting is gebaseerd, maar wat De Groot al snel zijn vrijheid kost.

Van hoop naar wanhoop

De Groot begeeft zich in invloedrijke kringen en rekent staatsman Johan van Oldenbarnevelt (Richard Spijkers) en generaal - later prins - Maurits van Oranje (Joost Claes) tot zijn beste vrienden. Aan het begin van de voorstelling huppelen de drie op lichte voeten over het toneel, maar wanneer Van Oldenbarnevelt en Maurits lijnrecht tegenover elkaar komen te staan, wordt het stuk snel duister. De Groot staat voor tolerantie – voornamelijk tussen het protestantisme en het katholicisme -, maar Van Oldenbarnevelt en Maurits dwingen hem kleur te bekennen.

Van Oldenbarnevelt vindt door zijn vete met Maurits al snel zijn einde: Maurits, ondertussen prins, veroordeelt zijn vriend tot onthoofding. De Groot wordt op zijn beurt opgesloten in Slot Loevestein. Bij zowel Mak als Claes staat ondertussen een permanente frons tussen de wenkbrauwen: hoop is omgeslagen in wanhoop en enthousiasme in bitterheid. Ze zingen nog steeds liedjes, maar vrolijk is het allang niet meer.

Scènefoto uit de musical. V.l.n.r. Richard Spijkers, Lars Mak en Joost Claes. (Tekst gaat verder onder de foto)

De vrouwen van De Groot

Een welkome tegenhanger van deze twistende mannen zijn de standvastige vrouwen. De Groots grootste liefde is zijn werk, maar zijn vrouw Maria van Reigersberg (Zoï Duister) volgt op de voet. In de musical is ze letterlijk en figuurlijk de heldere stem van relativering en reflectie. Met emotionele nummers waarvan de rillingen je over de armen lopen weet ze hem als enige tot de orde te roepen. Haar rauwe woede komt echter het meest binnen. Ze verheft maar een enkele keer haar stem, maar de trilling daarin laat weten dat het menens is.

De tweede vrouw in het leven van De Groot is Elsje van Houweningen (Linda Verstraten). Ze is officieel een dienstmeid, maar fungeert vaker als klankbord. Ze houdt in de musical de tijdlijn scherp en loodst het publiek bijna emotieloos door de verschillende aktes. Vlak is ze echter geenszins: de denkers én vechters in die tijd waren wellicht de mannen, maar in de musical straalt Verstraten met haar immer rechte rug en opgeheven hoofd het meeste kracht uit. Zij is dan uiteindelijk ook degene die De Groot vanuit Slot Loevestein naar Gorinchem begeleidt.

Door veel te begrijpen heb ik niets bereikt

Door de kou in het Slot is De Groot bijna constant ziek en het mag dan ook een wonder heten dat hij de tocht van twee uur in complete stilte heeft volbracht. “Hij heeft zoveel geschreven en gezegd, maar hij is beroemd geworden om die twee uur dat hij stil was,” aldus Mak. Van Gorinchem reist de denker naar Antwerpen en vervolgens naar Parijs. Hier wordt het verhaal echt pijnlijk: wanneer zijn vrouw zich na twee jaar eindelijk bij hem kan voegen, praat hij alleen maar over alles wat hij heeft geschreven.

Na deze trieste scene hoopt het publiek wellicht op betere tijden, maar vergeefs. De Groot wordt Frankrijk uitgegooid, vertrekt naar Zweden en stapt daarna voor de laatste keer op een schip. Ze lijden schipbreuk, halen de kust, maar Neerlands grootste denker sterft kort daarna aan een longontsteking. Zijn vermeende laatste woorden en ook de laatste woorden van de musical: door veel te begrijpen heb ik niets bereikt.

Nog steeds actueel

Een waarheidsgetrouw, maar onbevredigend einde dus. In Maks woorden: "Hij ging eigenlijk uit als een nachtkaars. Hij had toch een heel triest leven, dat vond ik vooral opvallend. Dat verhaal met die boekenkist is natuurlijk heel spectaculair, maar wat had hij verder nou?"

Nu, eeuwen later, kunnen we in ieder geval stellen dat zijn gedachtegoed nog steeds belangrijk en actueel is. Tolerantie is dagelijks een issue: mogen zijn wie je bent en accepteren dat andere mensen anders zijn dan jij. Leven en laten leven. Hugo de Groot de Musical laat op een indringende manier zien wat er kan gebeuren als die tolerantie er niet is. Dat gecombineerd met zuivere stemmen en steengoede samenzang maakt het een musical die zeker de moeite waard is om te bezoeken.

Hugo de Groot de Musical is nog tot en met 18 juli te zien in Schouwburg De nieuwe doelen in Gorinchem.